ถ้าเรียกว่าว่านมหาเมฆ หลาย ๆ คนอาจไม่ค่อยรู้จัก แต่ถ้าเรียกว่ากระเจียวแดง หรือขมิ้นดำ หลาย ๆ คนก็คงรู้สึกคุ้นหูขึ้นมาบ้าง ซึ่งสาเหตุที่เรานำเรื่องว่านมหาเมฆมาให้ทุกคนได้รู้จักในวันนี้ ก็เพราะมีงานวิจัยของศูนย์เทคโนโลยีสมุนไพร มหาวิทยาลัยนเรศวร ซึ่งพบว่า ว่านมหาเมฆนั้นช่วยลดขนรักแร้และแก้ผมร่วงได้ แต่อย่างไรก็ตามว่านมหาเมฆไม่ได้มีประโยชน์เพียงแค่นั้น ฉะนั้นเราเลยจะพาทุกคนไปทำความรู้จักกับว่านมหาเมฆกันให้มากขึ้นกว่านี้ค่ะ
ว่านมหาเมฆคืออะไรกันนะ ?
ว่านมหาเมฆเป็นพืชชนิดเดียวกันกับขิงหรือข่า จัดอยู่ในวงศ์ Zingiberaceae มีลักษณะเป็นเหง้าอยู่ใต้ดิน สามารถพบได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทย จึงมีชื่อเรียกตามท้องถิ่นมากมาย ทั้งกระเจียวแดง ว่านขมิ้นดำ ขมิ้นดำ มหาเมฆ อาวแดง ขิงเนื้อดำ หรือขิงสีน้ำเงิน ส่วนชื่อวิทยาศาสตร์ของว่านมหาเมฆ ก็คือ Curcuma aeruginosa Roxb ค่ะ
ว่านมหาเมฆ หรือกระเจียวแดง เป็นไม้ล้มลุกสูงประมาณ 40-60 เซนติเมตร มีเหง้ารูปไข่อยู่ใต้ดิน ขนาด 4-7 x 3-5 เซนติเมตร ภายนอกมีสีสนิมทองแดง ภายในมีสีฟ้าอมเขียว ส่วนใบของว่านมหาเมฆเป็นใบเดี่ยว เรียวยาว ปลายใบแหลม โคนใบรี ขอบใบเรียบ โดยจะเรียงสลับกันอยู่ ใบส่วนมากจะมีความยาวประมาณ 30-40 เซนติเมตร กว้างประมาณ 15-20 เซนติเมตร แทบทั้งใบเป็นสีเขียว แต่จะมีสีแดงเลือดหมูแทรกอยู่ตามเส้นกลางใบ
และในส่วนของดอกของว่านมหาเมฆจะมีลักษณะเกิดจากเหง้า เป็นช่อ แต่ละช่อมี 2-7 ดอก เป็นรูปทรงกระบอก ยาว 10-20 เซนติเมตร มักออกดอกในช่วงฤดูฝน ใบประดับของดอกถ้าอยู่ส่วนยอดจะมีสีชมพูหรือแดง ถ้าอยู่ข้างล่างจะมีสีเขียว ส่วนผลของว่านมหาเมฆเป็นรูปไข่ ออกเป็นพวง มีขนหนาแน่น มีเมล็ดด้านใน ทรงคล้ายหยดน้ำ ยาวประมาณ 0.5 เซนติเมตร
อย่างที่เราเกริ่นไปในตอนแรกว่าสรรพคุณของว่านมหาเมฆช่วยรักษาผมร่วง ปัญหาศีรษะล้าน ถือเป็นสมุนไพรปลูกผมอีกชนิดหนึ่ง นอกจากนั้นว่านมหาเมฆยังมีสรรพคุณช่วยยับยั้งการเจริญของขนรักแร้ได้อีกด้วยนะคะ โดยสรรพคุณของว่านมหาเมฆที่เราได้กล่าวมาทั้งหมดเป็นข้อมูลจากศูนย์เทคโนโลยีสมุนไพร มหาวิทยาลัยนเรศวร ที่ได้ทำการวิจัยและพบว่า ปัญหาผมร่วงที่มีสาเหตุมาจากฮอร์โมนเพศชาย ซึ่งก็คือฮอร์โมนไดไฮโดรเทสโทสเตอโรน (DHT) ที่มีมากเกินไปในบางคน ก่อให้เกิดปัญหาศีรษะล้าน ปัญหาผมร่วง สามารถแก้ปัญหาดังกล่าวได้ด้วยสรรพคุณจากสมุนไพรอย่างว่านมหาเมฆนี่เลย
โดย รศ. ดร.กรกนก อิงคนินันท์ หัวหน้าศูนย์เทคโนโลยีสมุนไพร มหาวิทยาลัยนเรศวร เผยผลวิจัยว่า สารสกัดจากว่านมหาเมฆซึ่งเป็นพืชวงศ์เดียวกับขมิ้น มีฤทธิ์ต้านฮอร์โมนเพศชายทั้งในระดับหลอดทดลองและในสัตว์ทดลอง โดยว่านมหาเมฆมีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ไฟว์แอลฟารีดักเทส โดยสารหลักที่ออกฤทธิ์สูงสุดในว่านมหาเมฆคือ เจอมาโครน ซึ่งจากการศึกษาพบว่าเป็นสารที่ไม่ก่อให้เกิดพิษทั้งแบบเฉียบพลันและเรื้อรัง
ดังนั้นทางคณะวิจัยจึงทดลองนำสารสกัดจากว่านมหาเมฆมาพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์บำรุงเส้นผมกับกลุ่มอาสาเพศชายที่มีปัญหาศีรษะล้านจำนวน 87 คน ซึ่งกำลังเข้ารับการรักษาปัญหาศีรษะล้านกับโรงพยาบาลของรัฐ 3 แห่งด้วยกัน โดยผลจากการวิจัยก็พบว่า กลุ่มที่ใช้ยาสระผมจากสารสกัดว่านมหาเมฆมีผลที่ดีกว่ากลุ่มที่ใช้ยาสระผมหลอก คือช่วยเพิ่มการงอกและการเติบโตของเส้นผมได้ดีเท่ากับกลุ่มที่ใช้ยาสระผมที่มีสารไมน็อกซิดิล ซึ่งเป็นยากระตุ้นการเจริญของเส้นผมเลยทีเดียว ที่สำคัญยังไม่พบปัญหาระคายเคืองต่อผิวหนังในกลุ่มทดลองเลยสักคนด้วยค่ะ
จากการวิจัยก็ทำให้เราเห็นว่า สรรพคุณของว่านมหาเมฆช่วยแก้ผมร่วง จัดอยู่ในกลุ่มสมุนไพรแก้ผมร่วงได้จริง ๆ แต่อย่างไรก็ตาม นักวิจัยได้กล่าวเพิ่มเติมว่า หากใช้สารสกัดจากว่านมหาเมฆร่วมกันกับสารไมน็อกซิดิล ก็จะช่วยลดอาการผมร่วงและช่วยให้ผมขึ้นได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้นนะคะ
ทว่าสรรพคุณของว่านมหาเมฆยังไม่หมดเพียงเท่านี้ค่ะ เพราะคณะนักวิจัยร่วม ได้นำสารสกัดจากว่านมหาเมฆไปต่อยอดทำการศึกษาต่อ โดยเริ่มต้นจากข้อสันนิษฐานว่า การมีแอนโดรเจนฮอร์โมนมากเกินไปจะนำไปสู่การเจริญของขนตามลำตัวและใบหน้ามากกว่าปกติ ดังนั้นสรรพคุณในการยับยั้งฮอร์โมนที่ส่งผลต่อเส้นผมและขนของคนในว่านมหาเมฆน่าจะช่วยแก้ปัญหาเหล่านี้ได้ ทางทีมวิจัยจึงพัฒนาสารสกัดจากว่านมหาเมฆไปผลิตเป็นโรลออน ซึ่งผลจากการประเมินประสิทธิภาพของกลุ่มอาสาสมัครหญิงจำนวน 30 คนก็พบว่า กลุ่มที่ใช้โรลออนที่มีสารสกัดจากว่านมหาเมฆไป 4 สัปดาห์ มีอัตราการเจริญเติบโตของขนรักแร้ลดลงอย่างมีนัยสำคัญเมื่อเทียบกับการใช้ยาหลอก ดังนั้นในเร็ว ๆ นี้ สาว ๆ อาจจะได้ใช้โรลออนลดขนรักแร้ที่ทำจากว่านมหาเมฆก็ได้นะคะ
อย่างไรก็ตาม ว่านมหาเมฆไม่ได้มีสรรพคุณช่วยแก้ผมร่วงและยับยั้งการขึ้นของขนรักแร้เท่านั้นหรอกค่ะ เพราะว่านมหาเมฆ หรือกระเจียวแดง ขมิ้นดำ จัดเป็นสมุนไพรที่ใช้รักษาและป้องกันโรคมาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยสรรพคุณอื่น ๆ และประโยชน์ของว่านมหาเมฆก็มีดังนี้
ว่านมหาเมฆกับสรรพคุณทางยา
เหง้า : นำมาหั่นเป็นแว่น แล้วต้มดื่ม แก้โรคกระเพาะ แก้ท้องร่วง แก้หืดหอบ หายใจไม่ปกติ แก้ไข้ แก้อาเจียน หรือจะหั่นเหง้าแล้วนำไปดองกับเหล้าดื่ม ก็ช่วยรักษาอาการจุกเสียด แน่นท้อง และแก้อาการท้องร่วงได้ อีกทั้งยังช่วยบำรุงให้หายจากอาการปวดมดลูกหรือมดลูกอักเสบ และสามารถดื่มเป็นยารัดมดลูกสำหรับคุณแม่หลังคลอดได้ด้วย นอกจากนี้เรายังสามารถนำเหง้าไปเข้าตำรับยา เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย และช่วยขับลมได้ดี
ดอก : มีรสเผ็ดและกลิ่นหอม ทานเป็นยาระบายและช่วยขับลมได้
หน่ออ่อน : ใช้เป็นยาสมานแผลได้
หัวสด : หัวสดนำมาโขลกให้ละเอียดแล้วผสมกับเหล้าขาว คั้นเอาแต่น้ำมาดื่ม จะมีสรรพคุณช่วยแก้โรคธาตุพิการ เช่น อาการจุกเสียดแน่นท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ หรือกินหัวสดกับน้ำสะอาดเป็นยาถ่ายพยาธิ ดื่มเพียง 3 วันตัวพยาธิจะตายหมด
ว่านมหาเมฆ ประโยชน์เพียบ !
1. อร่อย แถมยังช่วยขับลม
คนอีสานนิยมนำหน่ออ่อนและดอกอ่อนของว่านมหาเมฆมาลวกทานกับน้ำพริก ลาบ หรือส้มตำ และบางคนอาจนำดอกอ่อนไปสับแล้วปรุงเป็นอาหาร เช่น แกงส้มด้วย เพราะว่าการทานว่านมหาเมฆจะให้รสเผ็ดร้อน แต่อร่อย แถมยังมีกลิ่นหอม และที่สำคัญช่วยลดกรดในกระเพาะอาหาร ลดอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ และช่วยขับลมได้ดี ทำให้ผู้ที่ทานรู้สึกสบายท้องมากขึ้น
2. บรรเทาอาการคันตามผิวหนัง
หากมีอาการคันตามผิวหนังให้นำเหง้าหรือรากของว่านมหาเมฆ มาฝนแล้วทาตามผิวหนัง หรือจะนำมาต้มอาบเป็นประจำก็ช่วยให้อาการคันตามผิวหนังของเราหายไปได้ค่ะ
3. ช่วยสมานแผล
ว่านมหาเมฆก็เป็นสมุนไพรอีกชนิดที่ช่วยสมานแผลได้ เพราะหน่ออ่อนของว่านมหาเมฆมีสาร Curdione และ Germacene ที่มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ แบคทีเรีย และป้องกันการติดเชื้อจึงช่วยทำให้แผลของเราหายได้เร็วขึ้น และถ้าใครสนใจเกี่ยวกับอาหารที่ช่วยสมานแผลเพิ่มเติม สามารถไปดูได้ที่
4. แก้อาการปวดท้องที่หลากหลาย
การนำเหง้าของว่านมหาเมฆมาหั่นเป็นแว่น ๆ แล้วต้มกับน้ำดื่ม สามารถบรรเทาอาการปวดท้อง แน่นท้อง ท้องร่วง และรักษาโรคเกี่ยวกับกระเพาะและลำไส้ได้ เนื่องจากน้ำมันของเหง้าว่านมหาเมฆมีฤทธิ์ยับยั้งเชื้ออหิวาตกโรค เชื้อที่ทำให้อาหารเป็นพิษ และเชื่อโรคต่าง ๆ ในลำไส้ใหญ่ แถมยังช่วยกระตุ้นให้กระเพาะและลำไส้ขยับตัวทำให้ขับลมออกมาได้มากขึ้น ลดอาการปวดท้องกระเพาะและลำไส้ใหญ่ได้อีกด้วย
5. ป้องกันอาการท้องผูก
อย่างที่เรารู้กันดีว่าการรับประทานอาหารที่มีไฟเบอร์จะช่วยแก้ปัญหาอาการท้องผูกได้ ซึ่งในว่านมหาเมฆก็ถือเป็นสมุนไพรที่มีไฟเบอร์อยู่พอสมควร จึงทำให้การทานว่านมหาเมฆบ่อย ๆ ช่วยป้องกันอาการท้องผูกได้ค่ะ
ไม่เพียงแค่นั้น แต่การที่เราขับถ่ายเป็นประจำยังช่วยให้อัตราการเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่ลดลงได้ด้วย เนื่องจากการขับถ่ายเป็นประจำ จะทำให้สารพิษที่ปะปนอยู่ในอุจจาระเจือจางและออกฤทธิ์ได้น้อยลงนั่นเองค่ะ
6. รักษาอาการตกขาว
อาการตกขาวไม่ปกติของสาว ๆ นอกจากจะรักษาด้วยการใช้ยาเหน็บหรือการทานยาปฏิชีวนะแล้ว ยังมีอีกหนึ่งทางเลือกดี ๆ นั่นก็คือการรักษาด้วยสมุนไพรไทยอย่างว่านมหาเมฆ เพราะในว่านมหาเมฆนั้นมีสาร zedoarol, curcumenol และ isocurcumenol ที่ช่วยแก้ปัญหาระบบภายในของผู้หญิง จึงช่วยให้อาการตกขาวที่มีมากผิดปกติหายไปได้
แต่อย่างไรก็ตาม การมีตกขาวที่มากผิดปกติ สามารถเกิดขึ้นได้จากการทานอาหารของสาว ๆ ด้วย ฉะนั้นหากอยากรักษาอาการตกขาวให้หายดี ก็ควรหลีกเลี่ยงอาหารพวกนี้ร่วมด้วยนะคะ
7. ใช้เป็นยารัดมดลูก
นอกจากจะรักษาอาการตกขาวได้แล้ว สารในว่านมหาเมฆอย่าง zedoarol, curcumenol และ isocurcumenol ก็ยังเป็นยารัดมดลูก ช่วยรักษาอาการปวดมดลูก มดลูกอักเสบให้กับคุณแม่หลังคลอดได้ อีกทั้งยังช่วยกระชับช่องคลอด และเพิ่มน้ำนมสำหรับลูกน้อยได้อีกด้วย ซึ่งถ้าเราสังเกตกันดี ๆ ก็มักจะเห็นว่าตามฉลากของยาสตรีทั้งหลาย มักจะมีว่านมหาเมฆเป็นหนึ่งในส่วนประกอบเสมอ
ผู้ที่มีเลือดลมไม่ปกติ ม้ามหรือกระเพาะหย่อน และคุณแม่ที่กำลังตั้งครรภ์ห้ามทานสมุนไพรชนิดนี้ เนื่องจากว่านมหาเมฆเป็นสมุนไพรที่มีรสเผ็ดร้อน อาจส่งผลอันตรายต่อสุขภาพได้ค่ะ
มีประโยชน์ทั้งกับผู้หญิงและผู้ชายขนาดนี้ ไปหาว่านมหาเมฆมาติดบ้านไว้สักหน่อย ก็น่าจะช่วยบำรุงร่างกายได้เยอะนะคะ
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
สำนักข่าวไทย
มหาวิทยาลัยนเรศวร
สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)
ฐานข้อมูลพรรณไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์
โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง
๑๐๘ พรรณไม้ไทย
คณะทรัพยาการธรรมชาติ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล อีสาน วิทยาเขตสกลนคร